کتاب بازخوانی اندیشه اعتزالی

در بخشی از کتاب می خوانیم: چنانکه می دانیم, در جریان فتوحات چنددهه ئیِ عرب در ایران, حمایت بسیار بزرگی از کودکان ونوجوانان ایرانی از دختر وپسر, طبق سنتهای دیرینه عربی به بردگی افتاده به غلامی وکنیزی عربها برده شدند. این آزادگان غلام و کنیزه شده که در خانه های اربابان عربشان مسلمان کرده شدند, به حکم خصیصه نژادی وبرتری تمدنی شان خیلی زود امتیازهای خویش را بر اربابانشان باز نمودند, وچنان هوش وذکاوت وقدرت اندیشه ئی ازخود بروز دادند که اربابان عرب جز اعتراف به برتری هوشی آنها هیچ راهی نداشتند. درمیان فرزندان اینها کسانی بودند که تادهه های هفتاد وهشتاد هجری درمراکز مهم اسکان عربها در عراق (مشخصاً دربصره وکوفه) به عنوان چهره های برجسته جامعه مسلمانان مطرح شدند. حسن بصری ومحمدابن سیرین از نخستینی ها بودند. پس از اینها جَعدابن درهم بود وغیلان وجَهم این صَفوان و واصل ابن عطاء وعمروابن عبید وابوحنیفه نعمان. اگر بخواهم این نامها را ادامه دهم سیاه دراز می شود. این چند تن که نام بردم در شمار برجسته ترین نام آوران نحله های موسوم به اسلامی در نخستین مرحله شکل گیری اسلام پس از تشکیل امپراتوری عربی هستند, ویک جران فکری با نام هرکدامشان پیوند خورده است.